Tıp biliminde, uygulamalı öğrenim amacıyla hazırlanmış, üzerinde çalışmalar yapılabilen, ölü insan veya hayvan vücuduna kadavra denir. Kadavra üniversitelerimiz tarafından 4 farklı yolla temin edilebilir. Bu 4 yöntem; Mezarlıklar Müdürlüğü ve Adli Tıp Kurumundan temin edilen sahipsiz kadavralar, Üniversite ve Devlet Hastaneleri ile Yaşlı Bakım Evlerinden temin edilebilen sahipsiz kadavralar, şahıslardan doğrudan bağış yoluyla temin edilen kadavralar ve son olarak bilimsel araştırma projesi kapsamında yurt dışından temin edilen kadavralardır.
Almanya'da kadavra bağışı yaygın olduğundan neredeyse her öğrenciye bir kadavra düşüyorken, ülkemizde 1992 ile 2002 yılları arasında sadece 3 adet kadavra bağışı yapılmıştır. Bu sebeple ilk 3 yöntemle kadavra temini zor olduğundan genel olarak yurt dışından yüksek meblağlar ödenerek kadavra temini yapılır. Dinimizde Uhud savaşından sonra gayri Müslim askerlerin cesetlerine işkence etmek yasaklanmıştır. Osmanlı zamanında şerri hukuk gereği ölü üzerinde cenaze işlemi dışında bir işlem yapılması yasaktı. Tıp eğitimi bal mumu heykeller üzerinde yapılırdı. Geçmişten günümüze gelenek ve göreneklerimiz bu şekilde geldiği için günümüzde de kadavra bağışı bir türlü artmamaktadır.
Kadavra Nasıl Saklanır?
Kadavraların bir çok saklama yöntemi mevcut. Bu yöntemleri Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanlığı Kadavra Saklanmasına İlişkin Yönergeden alıp siz değerli okurlarımızın bilgisine sunuyoruz. Kadavraların eğitim ve bilimsel araştırma amacıyla, uzun süre, uygun şekilde kullanımını sağlamak için yapılacak tespit işlem basamaklarını ve depolama usulleri şu şekildedir;
Derin Dondurucuda Fresh Frozen Saklama
Bu yöntemle saklanasına karar verilen kadavralar için yapılacak işlemler aşağıdaki basamakları içermelidir.
- Genel vücut muayenesi yapılır.
- Açık yara, yeni veya kapanmamış ameliyat yeri olup olmadığı gözden geçirilir.
- Varsa dezenfektan ile temizlenmeli ve vücut sıvılarının dışarıya çıkışı, yeşil örtü ile sarılarak önlenmelidir.
- Kadavranın ağız, burun, genitoanal bölgeleri temizlenir.
- Vücudu dezenfektan materyal ile silinerek temizlenir.
- Sağ ayak başparmağına kayıt sırasında verilen numara sabitlenerek takılmalıdır.
- Kadavra, ceset torbası içerisine yerleştirilerek fermuarı kapatılmalıdır.
- Kadavra kabul ve kayıt komisyonunun kararı doğrultusunda belirlenen derin dondurucu dolabına yerleştirilir.
- -18 C’de saklanması temin edilmelidir.
- Kadavra salonunda görevli personel, haftalık olarak derin dondurucuların çalışmasının kontrol ve takibini yapar. Kontrol çizelgesinde çalışma durumunu işaretleyerek imzalar.
Formaldehit ile Saklama
Bu yöntemle saklanasına karar verilen kadavralar için yapılacak işlemler aşağıdaki basamakları içermelidir.
- Genel vücut muayenesi yapılır.
- Açık yara, yeni veya kapanmamış ameliyat yeri olup olmadığı gözden geçirilir.
- Varsa sütüre edilerek kapatılmalıdır.
- Vücut kılları temizlenmelidir.
- Kadavranın ağız, burun, genitoanal bölgeleri temizlenir.
- Vücudu dezenfektan materyal ile silinerek temizlenir.
- Anal olarak barsak içeriğinin temizlenmesi sağlanır.
- Kayıt sırasında verilen numara, kadavranın sağ ayak başparmağına takılarak tespit edilir.
- Formaldehid solüsyonu hazırlanarak tanka yerleştirilir.
- A.carotis communis ya da a.femoralis’ten kanule edilir.
- Önce kanule edilen yerden çeşme suyu verilerek damarların boşalması sağlanmalıdır.
- Kadavradan yaklaşık 1 metre yükseğe formaldehid tankı yerleştirilmelidir. Ardından formaldehid solüsyonu, yer çekimine bağlı olarak, kadavranın kanulünden verilmeli ve kanul sütür ipliği ile tespit edilmelidir.
- 24 saat boyunca tankta yer alan 10 litre solüsyonun vücut dışına taşmadan verildiğinden emin olunmalıdır.
- Kadavra üzerinden çıkanlar, enfekte atık olarak imha edilmelidir.
- Tespit işlemi sırasında kullanılan diseksiyon malzemeleri, dezenfekte edilmelidir.
- Kadavra, belirlenen küv havuzuna yerleştirilir.
Thiel Yöntemi ile Saklama
- Genel vücut muayenesi yapılır.
- Açık yara, yeni veya kapanmamış ameliyat yeri olup olmadığı gözden geçirilir.
- Varsa sütüre edilerek kapatılmalıdır.
- Vücut kılları temizlenmelidir.
- Kadavranın ağız, burun, genitoanal bölgeleri temizlenir.
- Vücudu dezenfektan materyal ile silinerek temizlenir.
- Anal olarak barsak içeriğinin temizlenmesi sağlanır.
- Kayıt sırasında verilen numara, kadavranın sağ ayak başparmağına takılarak tespit edilir.
- İçerikleri tanımlanmış olan solüsyon-I’den 14300ml+solüsyon-II’den 500 ml+ 300ml formalin+700gr. sodyum sülfat eklenir. solüsyon hazırlanarak tanka yerleştirilir.
- A.carotis communis ve v.jugularis interna’dan (veya a.femoralis ve v.femoralis’ten) kanule edilir.
- Önce kanule edilen yerden çeşme suyu verilerek damarların boşalması sağlanmalıdır.
- Kadavradan yaklaşık 1 metre yükseğe solüsyon tankı yerleştirilmelidir. Önce 15psi basınçta verilir. Yerçekimine bağlı olarak 12 saat sürdürülür.
- kanul sütür ipliği ile tespit edilmelidir.
- Ardından 24 saat boyunca tankta yer alan solüsyonun vücut dışına taşmadan verildiğinden emin olunmalıdır.
- Ayrıca, trakeal tüple akciğerler, gastrik tüple intestinal yapılar ve superior sagittal sinüs aracılığıyla beyin infüzyonu yapılır.
- Kadavra üzerinden çıkanlar, enfekte atık olarak imha edilmelidir.
- Tespit işlemi sırasında kullanılan diseksiyon malzemeleri, dezenfekte edilmelidir.
- Tespit edilen kadavra, belirlenen havuza yerleştirilir.
Plastinasyon Yöntemi ile Saklama
Formaldehit ile saklama yönteminde belirtildiği gibi formaldehit ile tespiti yapılmış olan kadavralara veya kadavra parçalarına uygulanabilir. Formaldehit dışında bir tespit maddesi kullanılan kadavralarda uygulanmaz.
Genel muayene yapılır.
Kadavra veya kadavra piyesinin diseksiyonunda uygulanacak protokol detaylı olarak belirlenir. Hangi oluşumların ortaya çıkarılacağı listelenir.
Uygun biçimde diseksiyonu yapılan kadavra veya kadavra piyesi, 24 saat süreyle akar musluk suyu ile yıkanır. Kadavra veya kadavra piyesi uygun bir konteynere konur, su doğrudan kadavranın üzerine değil, bir mezür aracılığıyla konteynere akar. Bu sayede dokudaki formaldehit uzaklaştırılır.
Formaldehitin uzaklaştırılmasını takiben kadavra veya kadavra piyesine dehidrasyon uygulanır. Bunun için en az %99,5’lik aseton kullanılır. Tam sızdırmazlığı sağlanmış paslanmaz çelik konteynere, kadavra veya kadavra parçasının ağırlığının 10 katı (1 kg doku için 10 litre) aseton doldurulur. Kadavra veya kadavra parçası konteynere yerleştirilir ve kapak sıkıca kapatılır. Aseton çok yanıcı ve patlayıcı olduğundan tam sızdırmazlık hayati derecede önemlidir. On gün boyunca her gün aseton dansitesi ölçülür ve kaydedilir. Dansitenin belirli bir değerde üç gün süreyle sabitlenmesinin ardından yeni bir aseton banyosuna geçilir. Aseton dansitesinin sabitlendiği değer en az %98 olana kadar dehidrasyona devam edilir.
Dehidrasyonu tamamlanan kadavra veya kadavra piyesi, içerisinde sıvı plastinasyon silikonu karışımı bulunan vakum tankına alınır. Silikon seviyesi, kadavra veya kadavra piyesinin en üst seviyesinin 5 cm üzerinde olmalıdır. Vakum pompası çalıştırılarak yavaşça vakum uygulanmaya başlanır. Bu aşamada aseton kabarcıkları silikon yüzeyine çıkmaya başlayacaktır. Basınç günde en fazla 50 mbar azaltılarak vakum seviyesi arttırılır. 10 mbar basınç altında aseton kabarcıklarının çıkışı sonlanana dek vakuma devam edilir. Daha sonra kadavra veya kadavra parçası, silikon karışımından çıkarılarak süzülmeye bırakılır. Spesimenin büyüklüğüne göre, bir gün veya daha uzun süreyle süzülme sağlandıktan sonra kadavra veya kadavra piyesi havlu kağıt ile silinir. Gerekirse diseksiyonda rötuşlar yapılabilir. Spesimene son şekli ve/veya pozisyonu verildikten sonra spesimenin yüzeyine ve derin dokularına silikon kürleyici solüsyon uygulanır. Takiben spesimen derhal kapalı bir kabın içine alınır veya uygun şekilde naylon ile sarılır. İki hafta boyunca her gün kontrol edilerek, varsa sızan silikonlar silinir. Gerekirse derin dokulara ve/veya yüzeye silikon kürleyici solüsyon tekrar uygulanır. Silikon kürleyici solüsyonun uygulanmasından dört hafta sonra plastinat hazırdır.
Plastinatların saklanması için özel koşullara gerek yoktur. Anatomi maketlerinin saklandığı koşullarda saklanabilir.
Eğer ölü insan vücudu kadavra haline getirilmeseydi 24 saat içinde çürümeye başlardı. İnsan vücudu çürümeye ilk olarak göz ve beyinden başlar, en son ise rahim çürür. Rahmin çürümesi aylar sürebilir. Yumuşak dokunun tamamen yok olup iskeletin kalma süresi ise hava sıcaklığına göre oldukça değişkendir. Çok sıcak havalarda iskelet haline gelme haftalar içinde gerçekleşebilirken çok soğuk havalarda hiç gerçekleşmeyebilir. Ortalama bir sıcaklıkta ölü insan vücudu 4 yıl içinde tamamen iskelete dönüşür.
